Narzędzi i technik prowadzenia działań partycypacyjnych jest wiele. Wybór metody to przede wszystkim kwestia dopasowania jej do celów konsultacji, ich przedmiotu, uczestników, zasięgu oraz posiadanych zasobów (ilości czasu, środków finansowych czy zasobów ludzkich). W praktyce często trzeba zastosować więcej jak jedno narzędzie, aby osiągnąć zamierzone efekty. Przedstawione poniżej narzędzia tworzą 7 kategorii:

1. Badania – celem jest zbadanie opinii uczestników za pomocą specjalnych narzędzi badawczych, np. spacery badawcze, badania ankietowe, fokusowe, wywiady indywidualne, panele obywatelskie, symulatory budżetu.

2. Debaty – cel to zbadanie opinii uczestników w dyskusji, np. kawiarnie obywatelskie, spotkania konsultacyjne, debaty publiczne CNDP.

3. Warsztaty – chodzi o wspólne wypracowanie rozwiązań przez uczestników, np. Future City Game, planowanie partycypacyjne, warsztaty przyszłościowe, Planning for Real.

4. Warsztaty + badania – tu wykorzystywane są metody warsztatowe i badawcze, np. ocena partycypacyjna.

5. Warsztaty + debaty – ich zadaniem jest przygotowanie opinii i rekomendacji, realizowane są najczęściej przez organy doradcze skupiające się na szczegółowym zagadnieniu, np. World café, sąd obywatelski, 21st Century Town Meeting, forum lokalne, konferencja konsensualna, grupy robocze, zeszyt debaty rodzinnej.

6. Badania + debaty – zbadane zostają opinie uczestników oraz ich ewentualna zmiana pod wpływem debaty czy też uzyskania dodatkowych informacji na dany temat, np. sondaż deliberatywny, warsztat deliberatywny.

7. Warsztaty + badania + debaty – podstawowym celem jest wypracowanie nowych rozwiązań przez uczestników, co wspiera zastosowanie narzędzi badawczych i dyskusji, np. Charrette.

Poniżej omawiamy po jednym narzędziu z każdej kategorii:

1. Spacer badawczy (badanie)

Celem metody jest zbadanie opinii i odczuć uczestników względem określonych aspektów przestrzeni. Ich liczba nie może być zbyt duża - maksimum 8 osób. Czas trwania badania powinien wynieść między 0,5 a 1,5 h. Nie ma odgórnie określonych wymogów względem uczestników, chyba że zadecyduje o nich organizator konsultacji.

Najpierw należy przygotować wytyczne i formularz obserwacji oraz przeprowadzić rekrutację. Podczas „spaceru” badacz prowadzi wywiad z osobami badanymi i zapisuje wszelkie uwagi na formularzu. Badanie kończy podsumowanie wyników.

2. Otwarta przestrzeń (debata)

W debacie chodzi o przedyskutowanie istotnego dla społeczności, ale dość ogólnego tematu oraz stworzenie rekomendacji i zobowiązań. Grupa uczestników może być duża – od kilkunastu osób aż do kilkunastu tysięcy osób. Udział wziąć mogą wszyscy zainteresowani. Organizator debaty powinien wybrać miejsce, w którym jednocześnie może pracować wiele mniejszych grup.

Ogólny temat musi być wybrany i podany do wiadomości odpowiednio wcześniej (przed spotkaniem). Od uczestników zależy określenie konkretnych zagadnień, nad którymi będą pracować i jak podzielą się pracą. Po utworzeniu się grup tematycznych, każda powinna pracować nie dłużej jak 1,5 h. Wypracowane pomysły i ustalenia każda grupa spisuje w raporcie.

3. Planning for Real (warsztaty)

Metoda stosowana w celu wypracowania konkretnych rozwiązań dotyczących zmiany przestrzeni. Liczba osób wynosi maksimum 500, a czas trwania od kilku tygodni do kilku miesięcy. Potrzebny jest moderator oraz trójwymiarowa makieta omawianej przestrzeni. Uczestnikami mogą być wszyscy chętni.

Pierwszym krokiem jest przygotowanie makiety, a następnie praca na niej dużej grupy osób. Uczestnicy warsztatów zapisują swoje problemy, potrzeby oraz proponowane rozwiązania na specjalnych kartach, a później w małych grupach ustalają priorytety. Można zorganizować kilka spotkań różnych grup. Podczas finalnego spotkania wszystkich uczestników dochodzi do rozstrzygnięć.

4. Ocena partycypacyjna (warsztaty + badania)

Jej celem jest stworzenie wspólnej wizji zmian i planu działania. Proces trwa kilka dni, bierze w nim udział kilkanaście - kilkadziesiąt osób, które tworzą grupę reprezentatywną dla społeczności oraz moderator.

Najpierw członkowie społeczności przeprowadzają partycypacyjne badania społeczne. Następnie podczas warsztatów, przy wykorzystaniu wizualnych i interaktywnych zadań, opracowany zostaje plan działania, który na koniec przedstawiony jest społeczności.

5. Sąd obywatelski (warsztaty + debaty)

Przydatny w celu podjęcia decyzji w kontrowersyjnej sprawie. Liczba uczestników od 12 do 16, potrzebny czas to od 2 do 4 dni (choć całość procesu to nawet 3 miesiące). Uczestnicy powinni być reprezentatywni dla społeczności i niezwiązani zawodowo z tematem. Konieczny jest też moderator, eksperci i materiały informacyjne.

Po powołaniu sędziów, zapoznają się oni z materiałami, wysłuchują ekspertów i przedstawicieli grup interesów, po czym opracowane zostają rekomendacje - werdykt.

6. Sondaż deliberatywny (badania + debaty)

Technika pomaga wybrać scenariusz z kilku przedstawionych. Wymagana liczba osób to od 200 do 600, a same spotkania zajmują od 1 do 3 dni. Konieczne jest zapewnienie moderatora i ekspertów oraz przygotowanie materiałów informacyjnych. Uczestnicy wybierani są losowo.

Po wstępnym badaniu grupy respondentów, z całej grupy wylosowane zostaje 30% uczestników, którzy wezmą udział w debacie. Otrzymują oni z wyprzedzeniem materiały informacyjne zawierające alternatywne scenariusze rozwiązań. Po sesji plenarnej uczestnicy pracują w grupach, najlepiej przy wsparciu ekspertów i decydentów. Podsumowanie pracy następuje na wspólnej sesji, po której uczestnicy w niejawnym głosowaniu wyrażają swoje preferencje. Możliwy jest też ponowny sondaż wśród respondentów nieuczestniczących w debacie. Na koniec opracowany zostaje raport.

7. Charrette (warsztaty + badania + debaty)

Metoda służąca dokonaniu zmiany w lokalnej przestrzeni. Grupa powinna liczyć od 50 do 1000 osób, a czas trwania od kilku dni do 2 tygodni. Uczestnikami mogą być wszyscy interesariusze i specjaliści (np. urbaniści, architekci, ekonomiści), ważne też by zapewnić moderatora.

Charrette obejmuje badania społeczne, dyskusję i pracę warsztatową. Grupy robocze pracują nad podtematami, a każda runda prac zakończona jest osobnym spotkaniem plenarnym, na którym dochodzi do podsumowania.

Więcej technik znajdziesz w publikacji pt. „Narzędziownik”.